ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΜΕΝΟΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΩΣ-ΑΓΡΙΛΙΚΙ!

α. Μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων για το Ηράκλειο του Μαραθώνα!

Σύµφωνα µε τον Ηρόδοτο, (“Ιστορία”, VI 108) στο Ηράκλειο του Μαραθώνα στρατοπέδευσαν  οι Αθηναίοι το 490 π.Χ., κατά την επικείµενη Μαραθώνια Μάχη, όταν ήρθαν για βοήθεια και ενώθηκαν µαζί τους οι Πλαταιείς.

Το Ηράκλειο όµως είναι πολύ αρχαιότερο από την εποχή της µάχης. Το ιερό αυτό υπονοεί και ο Λουκιανός λέγοντας ότι: «ο Ηρακλής καθιερώθηκε ως θεός αλλά ο Ευρυσθεύς που τον διέταζε έχει πεθάνει. Ο ναός του Ηρακλέους, που ήταν σκλάβος, και ο τάφος του Ευρυσθέως,  που ήταν ο κύριός του, βρίσκονταν πολύ κοντά». (“Θεών εκκλησία”, 7) Η ιστορία για την εκστρατεία του Ευρυσθέα στον Μαραθώνα κατά των Ηρακλειδών, για την οποία θα µιλήσουµε στο Β΄ µέρος γεννά κάποιους προβληµατισµούς όσον αφορά τη θέση του ιερού. Κι αυτό γιατί τόσο η µαρτυρία του Λουκιανού ότι ο τάφος του Ευρυσθέα βρισκό-ταν πλησίον του ιερού του Ηρακλή, όσο και του Στράβωνα που τοποθετεί τον τάφο στη Μα-καρία πηγή, αποτελούν ισχυρά τεκµήρια για διαφορετική θέση του ιερού, όχι στο Αγριλίκι, αλλά στα Β∆ της πεδιάδας κοντά στη Μακαρία. Ο Γ. Σωτηριάδης τοποθετεί το ιερό του Ηρακλή στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Αγριλίκι του Πεντελικού, στην περιοχή Βρανάς, και πολύ κοντά στην εκκλησία του αγίου ∆ηµητρίου. Σε απόσταση 100 περίπου µέτρων βόρεια της εκκλησίας είχε αποκαλύψει µεγάλο περίβολο όπου, κατ’ αυτόν, οι έφηβοι του Μαραθώνα γυµνάζονταν και εκπαιδεύονταν στη στρατιωτική τέχνη. Σ’ αυτό τον περίβολο υποστήριζε ότι βρισκόταν και το ιερό του Ηρακλή. Η γνώµη αυτή του Σωτηριάδη για τη θέση του Ηρακλείου βασίζεται και στην πεποίθησή του ότι εκεί κοντά βρισκόταν και ο δήµος του Μαραθώνος. Κατά τον Β. Πετράκο όµως, ή άποψη αυτή του Σωτηριάδη δεν επιβεβαιώνεται από ευρήµατα. Σύµφωνα µε τον Ν. Νέζη (“Τα Βουνά της Αττικής”, σ. 39) λίγο πιο πάνω από τα τείχη της αρχαίας ακρόπολης (βλ. κεφ. 8) και ακριβώς στη ράχη (365 µ.) αναφέρεται σε παλαιό χάρτη πως υπήρχαν ίχνη βωµού, πιθανώς του Ηρακλή Εµπυλίου. Το βωµό αυτό αναφέρει και ο Merl K. Langdon, (“A Sanctuary of Zeus on Mount Hymettos”, σ. 104-105), και προσθέτει ότι δίπλα στο βωµό βρέθηκε στάχτη και καµένα κόκαλα ζώων, καθώς επίσης και ένας µεγάλος αριθµός από πήλινα σκεύη τα οποία ανήκουν στη Γεωµετρική εποχή. Πάνω σε αυτήν την ράχη στο Αγριλίκι περπάτησα αρκετές φορές, όµως δε βρήκα ποτέ τίποτε που να µαρτυρά την ύπαρξη βωµού.Κάποτε µάλιστα που ξεκίνησα ανάβαση στην Πεντέλη από το Αγριλίκι συνάντησα έναν γνωστό µου βοσκό ο οποίος µου έδειξε ακριβώς την περιοχή όπου οι βοσκοί της περιοχής ονόµαζαν «Στ’ αρχαία». Ο ίδιος θυµόταν που παλιότερα ανέβαιναν συχνά διάφοροι και κατέσκαβαν την περιοχή. Όταν έφτασα εκεί, όχι απλώς δε βρήκα τίποτε που να δικαιολογεί την ονοµασία «Στ’ αρχαία», αλλά ούτε καν ίχνη σκαψίµατος.

β. Επιγραφές

Μια άλλη προτεινόµενη θέση για το Ηράκλειο είναι η περιοχή της Βαλαρίας, νότια από τον Τύµβο των Αθηναίων και βόρεια από την Μπρεξίζα, απ’ όπου προέρχονται δύο επιγραφές αναφερόµενες στο ιερό και στους αγώνες προς τιµήν του Ηρακλή. Η µία, που χρονολογείται στον πρώιµο 5ο αι. π.Χ. (πιθανώς αµέσως µετά τη µάχη), παρουσιάζει αναβαθµισµένη την εορτή και τους αγώνες για τον Ηρακλή που τελούνταν ως τότε σε τοπικό επίπεδο, προφανώς από ευγνωµοσύνη προς τον Ήρωα. (Ά. Ωνάσογλου, ό.π., σ. 64). 

Η δεύτερη επιγραφή αναφέρεται στον Εµπύλιο Ηρακλή, προσφώνηση η οποία συνδέθηκε µε τη ρήση «ΠΡΟΣΘΕ ΠΥΛΩΝ», ενός επιγράµµατος για τη µάχη του Μαραθώνα που αφορούσε τη θέση της παράταξης των Ελλήνων. Σχετικά µε αυτή την επιγραφή ο Πετράκος αναφέρει: «...είναι ένα επίγραµµα ελλιπές, που χρονολογείται µετά τα µέσα του 5ου π.Χ. αι. και µνηµονεύει την αφιέρωση κάποιου πολύτιµου πράγµατος στον Ηρακλή, ίσως για νίκη στα Ηράκλεια Εµπύλια· γιατί ο Ηρακλής που λατρευόταν στο Μαραθώνα ονοµαζόταν Εµπύλιος, αυτός δηλαδή που βρίσκεται στις πύλες.» Τόσο ο Πετράκος (Ό.π., σ. 50-51) όσο και ο Στ. Κουµανούδης (ΑΑΑ ΙΙ, 1978, 237) ισχυρίζονται ότι το επίθετο «Εµπύλιος» συνοδεύει το όνοµα του Ήρωα ως προσδιοριστικό του τόπου που βρίσκεται το ιερό του στον Μαραθώνα, στην είσοδο της πεδιάδας και στο στενό πέρασµα µεταξύ του όρους Αγριλίκι και της θάλασσας, που θυµίζει πύλες. Η αρχαία ονοµασία άλλωστε εκείνης της περιοχής ήταν Πύλαι. Αν είναι έτσι, τότε ο βωµός πάνω στο Αγριλίκι αποτελούσε ίσως έναν ακόµα χώρο για τη λατρεία του Ηρακλή ή κάποιας θεότητας.(ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΠΕΝΤΕΛΗ" ΤΟΥ ΟΡΕΣΙΒΙΟΥ ΣΕΛ.238 ΚΑΙ ΣΕΛ.239 http://www.iranon.gr/PO/penteli.pdf)